Żywiołowe korowody tak zwanych dziadów noworocznych, czyli kolędników, przejdą ulicami Milówki i Żywca. Żywieckie Gody to również spektakularny konkurs trzaskania z bata, występy kapel góralskich, potańcówki, warsztaty gry na instrumentach ludowych, degustacje regionalnych potraw, skubanie pierza, łuskanie fasoli, śpiewanie kolęd i na finał – koncerty zespołów Wałasi i Trebunie-Tutki. Ale po kolei...

ROK w Bielsku-Białej organizuje konkurs

Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej (kojarzony głównie z Tygodniem Kultury Beskidzkiej), wspólnie z Miejskim Centrum Kultury w Żywcu oraz Gminnym Ośrodkiem Kultury w Milówce i innymi instytucjami, co roku zachęcają do kultywowania własnych ludowych tradycji kolędniczych, zapraszając grupy z Beskidu Śląskiego i Żywieckiego do wzięcia udziału w konkursie na najlepszą prezentację zwyczajów. W tym roku zgłosiło się już ponad 50 grup i indywidualnych wykonawców! Można wygrać nie tylko honorową Nagrodę Złotych Koni, ale także nagrody finansowe. Jurorzy tego niecodziennego konkursu, wśród których znajdują się eksperci od kultury ludowej, oceniają zgodność prezentowanego widowiska z tradycją swojego miejsca zamieszkania. Uczestnicy mają przedstawiać zwyczaje swoich własnych przodków.

Dziady w plenerze

Pierwsza część konkursu jest najbardziej spektakularna. Na ulicach Milówki (24 stycznia – pokazy konkursowe) i Żywca (31 stycznia -– pokazy niekonkursowe) zobaczymy grupy dziadów, czyli beskidzkich przebierańców noworocznych oraz żywieckich jukacy. Wśród pierwszych pojawią się m.in. postacie zwierzęce – Koń i Niedźwiedź, postacie zza światów – Śmierć i Diabły, postacie obce kulturowo i etnicznie – Żyda i Cygana, a także Ksiądz, Milicjant, Kominiarz, Młoda Para, Snurkorz (zwany też Strzępkorzem czy Macidulą) i inne. Postacie i ich stroje mogą być różne, w zależności od wioski, z której kolędnicy pochodzą. Wszyscy robią hałas, wrzawę i zamieszanie, zaczepiają napotkanych ludzi, a zatrzymawszy się w wyznaczonym miejscu (dawniej w kolejnych zagrodach), przedstawiają specyficzne widowisko. Często zdarza się, że zetknięcie z nimi budzi wśród współczesnych widzów niepewność, obawę. Nic dziwnego, bo w swoim zachowaniu są naprawdę niedzisiejsi, niemal pierwotni.

Jakie jest symboliczne znaczenie tego widowiska?

Kolędników już z daleka zapowiada głośne trzaskanie z bata. Grupę dziadów prowadzi Komendant. Ich występ to dynamiczny ruch, taniec, gesty, improwizacja. Nie ma tutaj wyraźnego porządku, wszystko dzieje się naraz. Przebierańcy prezentują obrzęd, w którym skaczą i kulają się przez symboliczne ognisko ze słomy. W ognisku kulają się również niedźwiedzie, „gasząc je” własnym ciężarem. Wykonują też ruchy ciała, w których można się dopatrzyć śladów magicznego aktu zapładniania. Postać Konia symbolizowała zdrowie, witalność, żywotność. W trakcie prezentacji Koń w pewnym momencie pada martwy. Według dawnych wierzeń utożsamiał się w ten sposób z uśpioną, w zasadzie zamarłą w zimie przyrodą. Wierzono, że musiał zostać wskrzeszony, aby magicznie przywrócić przyrodę do życia. Niedźwiedź z kolei odpędzał zło, uosabiał siły witalne i przede wszystkim płodność.

Za pośredników między naszym światem a zaświatami uznawano obcych, obecnych dawniej w codziennym życiu wsi, a traktowanych tak ze względu na odmienną kulturę. Stąd w widowisku pojawiają się postacie Żyda czy Cygana. Przedstawiani byli zgodnie ze stereotypami, tyle że na opak, karykaturalnie. Ale wyśmiewano też Komendanta, Milicjanta, Fotografa, nawet Księdza z Ministrantem – bo przecież podczas karnawału więcej wolno.

Kolędowanie w izbie

Tak zwane „kolędowanie z izbie″ będzie można podziwiać w Klubie Papiernik w Żywcu (24 i 25 stycznia). Na scenie zobaczymy całe bogactwo tradycji kolędniczych ze wszystkich regionów etnograficznych Beskidu Śląskiego i Żywiecczyzny. Są wśród nich m.in. kolędnicy z gwiazdą, soplem, szopką, kozą, owsem, trzej królowie, kolędnicy z szopką ruchomą, szlachcice, mikołaje. Każda z grup prezentuje inne widowisko, śpiew, a nawet tańce.

Skrót programu

24 stycznia – dzień plenerowy w Milówce

24 i 25 stycznia – przegląd konkursowy w Klubie Papiernik w Żywcu

31 stycznia – korowód i koncert finałowy: Wałasi, Trebunie-Tutki

PROGRAM

MILÓWKA

11 stycznia (niedziela), godz. 17.45 / kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Milówce

– koncert kolęd i pastorałek w wykonaniu Chóru Milowieckiego

18 stycznia (niedziela), godz. 17.45 / kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Milówce

– koncert kolęd i pastorałek w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Wierchy w Milówce

24 stycznia (sobota) – dzień plenerowy w Milówce

godz. 8.30 – spotkanie grup obrzędowych / Rynek

godz. 9.00 – konkurs trzaskania z bata

godz. 10.30 – korowód grup obrzędowych

godz. 11.00 – konkurs kolędowania dziadów noworocznych / Stara Chałupa

25 stycznia (niedziela)

godz.11.30 / kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Milówce

– msza św. w intencji Józefa Szczotki w 50. rocznicę śmierci

godz. 13.00 / Dom Strażaka w Milówce

– wspomnienia o Józefie Szczotce, „Wesele górali od Żywca” – fragment sztuki autorstwa Józefa Szczotki w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Wierchy z Milówki

29 stycznia (czwartek), godz. 15.00 / Stara Chałupa w Milówce

– skubanie pierza, przędzenie wełny, łuskanie fasoli z udziałem kolędników

31 stycznia (sobota), godz. 19.00 / Dom Strażaka w Milówce / bilety: 15 zł

– „Potańcówka dziadowska” – wystąpią kolędnicy, zespoły i kapele góralskie

1 lutego (niedziela), godz. 14.00 / Dom Strażaka w Milówce / bilety: 15 zł

– „Gościna” – prógowacka potraw regionalnych oraz „Spotkanie z tradycją” – muzyka góralska, kolędnicy, szlachcice, koncerty zespołów Spod Kikuli i Hulajniki

8 lutego (niedziela) / Laliki – plener

godz. 14.00 – zimowe konkurencje, zabawy, prezentacje dziadów noworocznych, szlachciców i grup kolędniczych oraz wyścigi sań góralskich

godz. 16.00 – kulig, ognisko, pieczenie kiełbasy, kapela góralska / bilety na kulig: 25 zł

MILÓWKA

14 i 15 lutego (sobota i niedziela) / Dom Strażaka w Milówce

godz. 11.00–16.00 – warsztaty muzyczne – nauka gry na instrumentach smyczkowych (skrzypce, basy) oraz dudach, trąbitach i piszczałkach

14 lutego, godz. 17.00 – wspólne muzykowanie

15 lutego, godz. 17.00 – koncert galowy uczestników warsztatów

Imprezy towarzyszące

3, 5, 10, 12 lutego, godz. 10.00 / Stara Chałupa w Milówce

– „Zimowa Szkoła Folkloru” – zajęcia otwarte rękodzieła artystycznego (ceramika, bibułka, malarstwo na szkle) w dniach

–  „Gody w obiektywie” – wystawa fotograficzna Waldemara Kompały

4 lutego, godz. 10.00 / Laliki, Izba Regionalna na plebanii

– „Zimowa Szkoła Folkloru” – zajęcia otwarte z rękodzieła artystycznego (bibułka)

ŻYWIEC

23 stycznia (piątek), godz. 8.00 / Miejskie Centrum Kultury w Żywcu

– Przegląd Widowisk Jasełkowych Placówek Opiekuńczo-Leczniczych i Warsztatów Terapii Zajęciowej

24 stycznia (sobota), godz.16.00 i 25 stycznia (niedziela), godz. 13.00 / Klub Papiernik

– przegląd konkursowy Żywieckich Godów (grup kolędniczych i zespołów występujących na scenie)

31 stycznia (sobota), godz. 9.00

– korowód grup obrzędowych / trasa: rondo Grunwaldzkie–Rynek

– prezentacje grup obrzędowych, konkurs trzaskania z bata / Rynek

godz. 13.00 / Miejskie Centrum Kultury w Żywcu

– Beskidzki Karnawał – prezentacje artystyczne gmin powiatu żywieckiego: koncerty kapel góralskich, degustacja potraw regionalnych, kiermasz sztuki ludowej

godz. 15.00 / wstęp wolny

– koncert finałowy Żywieckich Godów – koncerty zespołów Wałasi oraz Trebunie-Tutki