Muzeum Częstochowskie jest najstarszą instytucją kulturalną regionu częstochowskiego. Odgrywa znaczącą rolę w życiu społecznym i kulturalnym. Przez ponad sto lat prowadzi działalność w zakresie gromadzenia, opracowywania i prezentowania zbiorów z dziedziny historii sztuki, przyrody, etnografii i archeologii. Jest placówką wielodziałową.

Zajmuje się również upowszechnianiem wiedzy. Prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i wydawniczą. Odbywają się tu spotkania naukowe, kulturalne, promocje publikacji oraz kameralne koncerty. Muzeum posiada kilka obiektów wystawienniczych rozmieszczonych na terenie miasta.

Zbiory Muzeum gromadzone są w kilku działach:
● archeologicznym - zbiory działu stanowią zespoły materiałów z osad, cmentarzysk, zamków datowanych od środkowego paleolitu do czasów nowożytnych;
● etnograficznym - bogata kolekcja rzeźby ludowej i malarstwa, narzędzi rolniczych i gospodarskich, z uwzględnieniem tradycji kowalstwa w regionie częstochowskim, strojów ludowych, przedmiotów codziennego użytku, sztuki dewocyjnej itp.;
● historycznym - numizmatyka, militaria, dokumenty dotyczące historii miasta i regionu, a także muzealia artystyczno-historyczne oraz techniczne, związane z historią przemysłu częstochowskiego; w ramach działu historii w 2006 roku powołano Ośrodek Dokumentacji Dziejów Częstochowy;
● przyrodniczym - okazy flory i fauny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, speleologiczne, paleontologiczne i geologiczne, entomologiczne;
● sztuki - zbiory zawierają dzieła sztuki polskiej XIX/XX wieku w zakresie malarstwa (Malczewski, Mehoffer, Wyczółkowski, Stanisławski i inni), rzeźby, grafiki oraz kolekcje dzieł artystów związanych z regionem częstochowskim.

Obiekty Muzeum Częstochowskiego:

• Ratusz,
• Kamienica Mieszczańska. Muzeum Żydów Częstochowian,
• Pawilony Wystawowe w Parku ks. Stanisława Staszica,
• Zagroda Włościańska,
• Pawilon Etnograficzny,
• Muzeum Górnictwa Rud Żelaza,
• Rezerwat Archeologiczny,
• Galeria Dobrej Sztuki,
• Dom Poezji – Muzeum Haliny Poświatowskiej,
• Multicentrum „Zodiak”.